سخن هفته 30 تیرماه 1397 – دروغگویی سرطان جامعه متمدن است.

دروغ گویی سرطان جامعه متمدن

روزی از دانشگاه وارد منزل شدم که تلویزیون روشن بود ولی بیننده ای نداشت. همسرم تنها و مشغول کارهای منزل بود. تلویزیون برنامه­ای داشت که مجری با یک نفر روحانی صحبت می­کرد. به این موضوع (البته شانس خودم می دانم که کمی دیرتر نرسیدم) رسیده بود که اصحاب پیامبر در اطراف ایشان جمع شده بودند و هرکس از ایشان سوالی می کرد.

یکی از اصحاب سوال کرد که: «آیا مومن عمل زنا انجام می دهد؟»

فرد روحانی توضیح داد که این سوال به آن معنی است که آیا عمل زنا یک مومن را از ایمان دور می­سازد؟ یادم نیست که به مرجع این روایت اشاره فرمود یا خیر؟ یا اینکه قبل از آمدن بنده مرجع را بیان کرده بود.

ایشان ادامه داد که آن حضرت کمی تأمل نمودند و جواب دادند «آری». به این معنی که اگر مومنی زنا کند می­تواند مومن بماند.

بعد آن روحانی ادامه داد که یکی دیگر از اصحاب از آن حضرت سوال نمود که: «آیا مومن دروغ می گوید؟» حضرت بدون تأمل جواب دادند که «خیر». به این معنی که دروغ گفتن ایمان را از انسان صلب می­کند. با جستجو، متن حدیث را پیدا کردم.

متن حدیث از میزان الحکمة جلد ۸ باب کذب، سفینة البحار ص ۴۷۳:

مردی از پیامبر (ص) پرسید: مؤمن خشمگین می شود؟ پیامبر فرمودند بله ممکن است. عرض کردند مؤمن ربا می­خورد؟ فرمودند: احتمالش هست . . .  مؤمن زنا می کند؟ پیامبر سر به زیر انداختند و فرمودند: ممکن است اما توبه می کند. همین طور چند گناه کبیره را پرسیدند و پیامبر (ص) فرمودند: گاهی ممکن است انجام بدهد. اما وقتی از پیامبر (ص) پرسیدند که مؤمن دروغ هم می گوید؟ پیامبر (ص) با تأکید فرمودند: نه!! مؤمن هر گناهی ممکن است انجام بدهد. اما هرگز دروغ نمی­گوید. کسی که دروغ بگوید ایمان ندارد و اصلا مؤمن نیست!!

در قران به دفعات از دروغ و ضررهای آن صحبت شده است. از جمله در سوره نحل آیه 115، سوره نحل آیه 116، سوره زمر آیه 2، سوره غافر آیه 28 و سوره نور آیه 7 است.

اجازه بدهید که شواهدی از دنیای خارج از دین یا مذهب بیاورم. دروغ و دروغ گویی موضوع تحقیق دانشمندان بوده و هست. به عنوان نمونه به مورد:

https://kateswaffer.com/2012/05/06/whats-the-point-of-lying/

اشاره می کنم. ضمناً:

• مارک تواین می گوید:

اگر راست بگویی نباید چیزی را به یاد داشته باشی.

• فریدریچ نیچه می گوید:

از اینکه به من دروغ گفتی ناراحت نیستم. از این ناراحتم که دیگر باورت نمی کنم.

• دوروتی آلیسون نویسنده کتاب «حرامزاده ای از کارولینا» می گوید:

آنچه توسط دروغ به هم چسبیده است به آسانی از هم گسیخته می شوند.

• از تولستوی و آنا کارنینا:

هر چیزی بهتر از دروغ و فریب است.

• از آلفرد تنیسون داریم:

دروغ نیمه راست تاریک ترین دروغ است.

• جوزه هریس نویسنده کتابهای «می-ویدا»، «عشق و امید» و «یک داستان ایمان» می گوید.

حتی اگر صداقت دردناک باشد در آن زیبایی ای است. دروغگو زندگی را به گونه ای می چرخاندکه برای یک تنبل خوش مزه، یک بی شعور باهوش، و یک ضعیف قدرتمند به نظر برسد. دروغ چیزی را آموزش نمی­دهد، کسی را کمک نمی کند، چیزی را تصحیح نمی کند و دردی را درمان نمی­کند. همچنین دروغ شخصیت کسی، فکر کسی، دل کسی و روح کسی را تغییر نمی­دهد.

• از آبراهام لینکلن:

هیچکس حافظه کاملی ندارد که یک دروغ موفق بگوید.

• نانسی فارمر در کتاب «خانه عقرب» می­نویسد:

حتی زمانی که صداقت ناگوار به نظر می­رسد آن را بهترین می­دانم. هر موشی در فاضلآب می­تواند دروغ بگوید. موشها این جوری هستند. ولی از آنجا که انسان با موش متفاوت بوده و در تاریکی نمی­دود و خودش را در تاریکی پنهان نمی­کند دروغ نمی­گوید. دروغگویی بدترین کار یک ترسو است.

همیشه خدمت دوستان و دانشجویان عرض کرده­ ام که دروغ دروازه شهر گناهان است. به این معنی که انسان دروغ گو هر کاری را ممکن است انجام دهد. البته فرهنگ یا عرف مردم دروغ برای جلوگیری از فتنه را جایز شمرده است. بنده قصد ندارم جایز بودن دروغ برای رفع فتنه را کلاً مردود بدانم. ولی به این نکته اشاره می­کنم که بهانه جلوگیری از فتنه نباید به رواج دروغ منجر شود. در مثالی که برای این مورد می­آورند، این است که حضرت علی (ع) در جایی نشسته بودند. مشاهده نمودند شخصی هراسان در حال فرار است. از جای خود بلند شده و قدری آن طرف تر نشستند. شخص دیگری آمد و از ایشان سوال نمود که آیا شخصی را با این مشخصات دیده اید که از اینجا عبور کند. حضرت فرمودند که: «از زمانی که اینجا نشسته ام کسی را ندیدم.» به نظر بنده حضرت نه با دروغ بلکه با ذکاوت از فتنه ای جلوگیری کرده اند. در غرب هم از لفظ دروغ سفید بحث می شود. معمولاً دروغ سفید را والدین به فرزندان خود یاد می دهند. آنچه ما به عنوان تعارف می شناسیم، در غرب آن را به عنوان دروغ سفید می شناسند. مثلاً به فرزندمان می آموزیم که دارم به خانه دوستم میروم. اگر اونجا به تو شیرینی تعارف کردند بگو سیر هستم. در هر صورت موضوع دروغ مصلحت آمیز یا دروغ سفید را از این بحث جدا کنیم،

باز عرض می کنم که دروغ دروازه شهر گناهان است.

اکنون سوال اینجاست که این شهر گناهان در چه سرزمینی وجود دارد؟ به نظر بنده این شهر در سرزمین ترس به وجود می­آید. یک فرد دروغ گو ترسو نیز هست. در حالی که یک فرد راستگو شجاع هم هست. اگر بنده اشتباهی کردم کدام یک از دو راه را باید انتخاب کنم. دروغ بگویم تا دچار جزای اشتباهم نشوم یا اینکه راست بگویم و شجاعانه عواقب اشتباهم را بپذیرم. صد البته که شجاعت و صداقت دو خصلت بسیار عالی است.

اضافه می­کنم که دروغ گویی آثار بسیار مخرب دیگر نیز دارد. زمانی که یک تمدن در حال توسعه آرمانی خود باشد، (دقت شود که نگفتم در اوج خود باشد.) همه آثار مثبت در جامعه مشاهده می شود. شاید ضرورت داشته باشد که بیشتر توضیح بدهم. به این دلیل بحث تمدنها (تولد، رشد، افول و مرگ آنها) را در جاهای دیگر مطرح می کنم. الان تنها به این نکته بسنده می­کنم که زمانی که در یک جامعه متمدن دروغ گویی که آن هم اشاره به ترسویی دارد رشد نماید، جامعه به مرحله افول وارد می­شود. این افول نهایتاً می­تواند به مرگ تمدن بیانجامد.

بنده در بین سالهای 1355 تا 1363 در کشور ایالات متحده آمریکا مشغول تحصیل بودم. چه دوست داشته باشیم و چه نداشته باشیم، کشور آمریکا سلسله جنبان تمدن جاری و غالب در دنیای امروز است. این تمدن حتی آثار خودش را بر جوامع ژاپن و چین گذاشته است. در بخشهای دیگر در این رابطه و اینکه تمدن جاری یک شبه تمدن است و تمام ابعاد یک تمدن را ندارد بیشتر صحبت می کنم. آنچه را در این بحث ضروری میدانم، در رابطه با دروغ است. در آن دوران خصوصیات مردم آمریکا را به مراتب بهتر از امروز می دیدم. در آن زمان به ندرت از یک آمریکایی دروغ می شنیدم. آمریکایی به تنهایی حاضر بود که تمام زندگی خود را فدا کرده و در مبارزه با فساد در تشکیلات آنها را به مسیر درست هدایت کند. یعنی شجاع بود. ولی اکنون در جامعه آمریکا دروغگویی به مراتب زیاد شده است. کمتر کسی حاضر است منافع خود را فدای تصحیح تشکیلات جاری در مملکت بنماید. یعنی هم صداقت هم شجاعت کمتر شده است. در مناظره ای که در یکی از شبکه­ های مجازی اجتماعی وجود داشت بیان نمودم که «آمریکا در حال افول است». یکی از افراد مطرح کرد که محکی برای این مطلب داری؟ جواب دادم. «آری – و آن رواج نسبی دروغ گویی است.»

اینکه بوش پسر و رونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا می­شوند، نشانه افول آمریکا است. سیاستهای بوش پسر و رونالد ترامپ بیش از این که به کشورهای دیگر لطمه بزنند کشور آمریکا را از درون خراب کرده ­اند.

تمدنی که ما (ایرانیها) سلسله جنبان آن بودیم (به نظر بنده) به این آفت گرفتار شده است. نور امیدی در بنده روشن شد و آن دیدن نوشته زیبای روبرو در یکی از خیابانهای یزد در این ایام است.

تمرین کنیم دروغ نگوییم.